Mitoloji, Dil Kurumu tarafından “Mitleri, doğuşlarını, anlamlarını yorumlayan, inceleyen bilim”; mit ise “Geleneksel olarak yayılan veya toplumun hayal gücü etkisiyle biçim değiştiren alegorik bir anlatımı olan halk hikâyesi, mitos” olarak tanımlanmaktadır.

Mitoloji; antropoloji, sosyoloji, arkeoloji, dilbilim, filoloji, halk bilim gibi bilim dalları ve de felsefe ile yakından alakalı olan, disiplinlerarası bir çalışma alanıdır. Modern bilim insanlarının çoğu zaman bağımsız olarak ele almaktan kaçındığı bir branş olarak görülür ve geçmişe ışık tutma konusunda başlı başına bir kaynak olmaktan ziyade adı geçen bilim dallarına yardımcı olabilecek bir unsur olarak kabul edilir. Her geçen gün ortaya çıkan bir insan ya da hayvan fosili, ilkel bir silah ya da yazıt gibi yeni materyaller, çoğunlukla sadece birinci ve ikinci dereceden alakalı olduğu bilim dalına mensup kişilerce incelenmektedir. Bu açıdan mitoloji biliminin veriler üretebilme ve bağımsız hale gelme süreci yavaş bir ilerleme göstermektedir.

Mitoloji ve mitler, yarısı insan yarısı at formunda olan canlılar ya da baktığı yere yıldırım düşüren tanrılar gibi fantastik öğelerden ibaret hikayeler bütünü değildir. Bir resmin, kendisini yapan ressamın hayatını kaybetmesi sonrasında maddi/manevi değerlenmesi ya da tarihte bir dönemi diğerinden ayırabilecek nitelikte önemli bir olayın vuku bulması sonrasında “tarihin” yazılıp çağlara ayrılması misali, insanlığın dev çaplı ve uzun vadeli savaşlardan başını kaldırıp nispeten huzurlu ve sağlıklı bir ortamda (Rönesans, 2. Dünya Savaşı sonrası gibi) bilime, sanata ve yaratıcılığa vakit ayırabilmesi sayesinde mitolojiye ilişkin bulgular yeni yeni toparlanıp sentezlenmekte ve bilimsel literatürde başvurulabilecek net bilgi kaynakları haline gelebilmektedir. Maya uygarlığı haksız çıkar da 2013 yılına girebilirsek ve ayrı birer mitoloji olarak ele alınabilecek olan semavi dinlerdeki kıyamet kavramı birkaç bin yıl kadar daha gerçekleşmezse; üstün teknoloji dediğimiz cihazlar, şu an okuduğunuz yazı, dinlemekte olduğunuz parça da, gelecek nesillerin büyük ihtimalle özünü kavramakta bizim kadar zorlanmayacağı fakat mutlaka egzotik bulacağı birer mitoloji öğesi olacaktır.

Mitoloji ile din arasındaki ayrım

Mitler, çoğunlukla inanış sistemleri, ritüeller, doğaüstü olaylar/güçler ve tanrılar gibi inanışa dayalı bir platform üzerine kurulmuş olsa da, oldukça eski çağların politik sistemleri, toplum yapıları ve toplumların yönetici zümreleri haricindeki halkın günlük yaşamları üzerine de büyük ipuçları verir. Bu sistemler semavi dinlerden yüzlerce, hatta binlerce yıl evvel oluşmuştur ve aynı şekilde uzun zaman önce de yaygınlıklarını kaybetmişlerdir (örneğin 10. Yüzyılda Hristiyanlığın Avrupa’ya hakim olması neticesinde eski İskandinav ve Slav inanışları büyük ölçüde ortadan kalkmıştır; “kaldırılmıştır” da denebilir). Mitoloji, çok azı ilgili olduğu dönemde yazılmış olan ve neredeyse hepsi anonim olan, nesilden nesle aktarılmış hikayeler ile, çok daha ileri dönemde bulunup yorumlanabilmiş materyallerin sentezlenerek geleneksel, sanatsal ya da bilimsel amaçlarla insanlığa sunulmuş olan ve gelişimini sürdüren bir olgudur.

Semavi din(ler) ise, yazanı ya da yazılış şekli büyük ölçüde belli kabul edilen ve ilgili dinin insan yaşamına dair öğütledikleri ve emrettiklerini dile getiren talimat ya da menkıbelerden oluşan inanış sistemleridir. Semavi dinlerdeki başlıca fark, mitolojik inançların çoğunun aksine tek tanrılı olmalarıdır. Her ne kadar semavi dinlere ilişkin farklı yazılı ya da yaşantısal yorumlar söz konusu olsa da, bu dinler teologlar ve din felsefecileri tarafından oluşumunu tamamlamış addedilirler. Mitoloji, genel olarak din kavramının bir parçası sayılır. Bununla beraber semavi dinler aynı coğrafyada doğmuştur, mitolojiler ise coğrafi açıdan çok farklı yerlerde ortaya çıkmış olduğundan, kendi aralarında daha belirgin farklılıklar gösterebilmektedir.

Başlıca mitolojiler

Hayatı oluşturan başlıca etmenlerin günümüzde de geçerliliğini koruduğu üzere bilim, sanat, siyaset, din gibi hususlar olduğunu dikkate alırsak, bu inanış sistemleri arasında paralellikler görmek de şaşırtıcı olmayacaktır. İnsan ırkında da hayvanlar aleminde olduğu gibi iktidar hırsı dünya varolduğundan bu yana mühim bir motivasyon olagelmiştir. Yaşadığı iklim farketmeksizin, insanların temel ihtiyaçlarının ve hedeflerinin tarih çizgisi boyunca aynı doğrultuda olması, hayret verici bir durum değildir. Araştırılması halinde, bu sistemler arasında her birinin birer “yaratılış destanı” olması, topluluklar içerisindeki görev dağılımları ve dayanışma düzenleri gibi pek çok benzerliğin farkına varmak hoş bir deneyim olacaktır.

Türkiye dahil pek çok ülkede mitoloji dendiğinde akla ilk olarak Yunan Mitolojisi gelmektedir. Oysa yeryüzünde bilinen en eski çağlardan bu yana yaşamı şekillendirecek ve tarihe yön verecek nitelikte pek çok uygarlık varolmuştur ve bunlardan bazıları hala ayaktadır.

Aşağıda, tarihte geniş kitlelerce benimsenmiş olan mitolojik sistemlerin başlıcaları yer almaktadır. Bunların büyük çoğunluğu yüzyıllar evvel toplumsal tesirini yitirmiş olmasına rağmen, çoğu milletin günlük hayatında geleneksel bazda çeşitli uygulama ve davranışlarda canlılığını korumaktadır (İslam’a isnat edilen tahtaya vurma hareketi, kurşun döktürmek, cadılar bayramı, hıdırellez vb.).

Asya kökenli mitolojiler; Hitit, Mezopotamya (Asur ve Sümer), Türk, Pers, Arap, Hindu, Budist, Japon, Çin, Aborijin Mitolojileri, vb.)

Afrika kökenli mitolojiler (Mısır, Berberi, Pigme Mitolojileri, vb.)

Avrupa kökenli mitolojiler (İskandinav, Fin, Yunan, Roma, Kelt, Slav, Cermen Mitolojileri, vb.)

Mezoamerikan Mitolojiler (Aztec, Maya, İnka, vb.)

Mitolojiler, çok farklı çağlarda etkili olmuş olup, çoğu için net ortaya çıkış ve yokoluş tarihleri verilememektedir.

Mitoloji temalı albümleri bulunan başlıca metal müzik grupları & grupların konuya yaklaşımı

Amon Amarth
Bathory
Borknagar
Burzum
Cruachan
Drudkh
Einherjer
Eluveitie
Ensiferum
Enslaved
Falkenbach
Finntroll
Graveland
Korpiklaani
Månegarm
Moonsorrow
Nile
Nokturnal Mortum
Skyclad
Tyr
Ulver
Vintersorg
Windir

…

…

Metalin tüm alt türlerinde mitoloji etkileşimi görülebilmektedir, fakat pagan-black metal ve pagan-folk metal gruplarının ağırlıkta olması dikkatleri çekecektir. Ki türlerin başında yer alan pagan kelimesi de grupların eğilimindeki ayrımı ifade etmektedir. Şahsi görüşüme göre bundaki başlıca sebep, bu türlerin gerek amaç gerek icra açısından maneviyat odaklı tarih yorumuna yakın olan duruşudur. Ayrıca bu gruplardan bazılarının müzikal kariyerlerini neredeyse tamamen eski toplum düzenleri, inanışlar ve ilgili toplumun kahramanlıkları gibi konular üzerine inşa etmeleri de, albümlerinde yer verdikleri yerel enstrümanları anlamlı kılmaktadır. Bu enstrümanlar ve esinlenilen halk ezgileri, pek tabii ki folklörün (şu anlamı sadece halk dansları zannedilen halk biliminin) müzikal anlamda en önemli öğeleridir. Grupların imajlarının, albüm kapaklarının, sahne şovlarının da bu minvalde olması doğaldır.

Kuşkusuz, mitoloji kapsamlı olarak ele alınmadığında sadece soy, din ve övünülesi siyasi başarılar gibi hususların ön plana çıkarılması için oldukça elverişli bir konudur. Grupların ırkçılıkla alakalı olarak eleştirilmesi, bundan ötürü sevilip sevilmemeleri gibi durumlar da oldukça yaygındır. Bu konuda itham edilen ya da resmi olarak yargılanan grup ve kişiler de bulunmaktadır. Eski inanışların korunmasını savunan ve bunun semavi dinlere karşı mücadelede başlıca görev olduğunu gerek dolaylı gerekse direkt olarak ifade eden müzisyenler de sayıca az değildir. Bilimsel temellendirmesi yeterli olmasa da, grupların mitolojiyi bu bağlamda satanizme yakın görmesi ve bu şekilde kullanması anlaşılabilir bir gerçektir.

Nihayetinde mitoloji, hakkında okuması, kişisel çıkarımlarda bulunması zevkli olabilecek, metal gruplarının da bir hayli ilgisini çeken renkli ve merak uyandırıcı bir kavramdır. Çeşitliliği sayesinde deştikçe artabilecek bir zenginlik barındırır ve özellikle müzik ve edebiyat açısından verimli ve araştırma isteği uyandırıcı bir kaynak olabilmektedir. Mitolojiyle alakalı olarak, hem edebi nitelikte eserler, hem de akademik çalışmalar, halihazırda yabancı dilde ya da çoğunlukla ülkemizde daha popüler olan Mısır ve Yunan mitolojileri hakkında olmak üzere Türkçe’ye çevrilmiş olarak kitapevlerinde, internetten ulaşılabilecek yabancı yayınevlerinde ve pek çok websitede erişilebilir halde bulunmaktadır.